Afrika’dan tüm dünyaya yayılan Homo Spaiens türü günümüzde dünya denilen bu gezegende zeka denilen olgunun tek hakimidir. Yaklaşık 200.000 yıl önce Afrika ormanlarında başlayan zeka yolculuğuna 1960 yılında Aya ayak basarak doruk noktasına gelmiş ve daha sonra quantum bilgisayarını ve yapay zekayı icat ederek ikinci bir zirve tırmanışını gerçekleştirmiştir. İk modern insanın bilinenden 100.000 yıl daha önce ortaya çıktığı anlaşıldı. Bugüne kadar türümüze ait ilk fosiller Etiyopya’nın Omo Kibish bölgesinde bulunmuştu ve 195.000 yıl öncesine tarihleniyordu. Yeni bulgulara göre insan evrimi Afrika kıtasının çeşitli noktalarında farklı zamanlarda evrimleşti. Doğu Afrika’da ilk defa ortaya çıkan Homo Sapiens aynı zamanda Fas’ın mağaralarında da kendini göstermişti. Fas’da yapılan incelemeye göre Homo Sapiens türünün yaşının 200.000 değil 3000.000 olduğunu ortaya koymaktadır.
Fas’daki Jebel Irhoud bulunan fosiller Homo Sapiens türünün Afrika’nın farklı yerlerinde eş zamanlı olarak evrimleştiğini göstermektedir (F: G. Grullón/Science; (DATA) Smithsonian Human Origins Program.)
Afrika gibi besin yönünden zengin bir kıtada evrimleşen Homo Sapiens gerekli duyduğu besinleri çevresindeki kaynaklardan almaktaydı. Homo sapiens bireyleri, bol bol gazel, ara sıra antilop, zebra ve benzeri av hayvanları ile, mevsimsel olarak devekuşu yumurtası tüketiyorlardı. Bol proteinli beslenme sonrası beyinsel bir evrimleşmeye uğramıştır. Ateş insanlık tarihindeki en büyük icadı sayılır. Homo Sapiens türünü ağaçlarda konaklaması (arboreal) ateşin kullanılması ile bitmiş artık daha güvenli ve konforlu olan mağaralarda uyumasını sağlamıştır. Ateş bir güvenlik silahıydı. Vahşi Afrika canlılarına karşın Homo Sapiensi koruyan bir kalkandı. Ateşin kullanılması yıldırım çarpması ile oluşan ağaçlardan alınan dalların mağaralara getirilmesi ile olmuştur.
İnsana giden yılda 7 milyon yıl önceye insanla şempanzenin ortak atasına en yakın tür olan Sahelanthropus Tchadensis’ dir. Bu türün beyni 350 cc civarındadır. Orrorin Tugenensis ise hem ayakta durabiliyor hemde ağaçlara tırmanabiliyordu. Bu türler hem şempazelerin hemde modern insanın ortak atası olan Australopitecus’ın ortak atalarıdır. Daha sonraki aşamalarda ortaya çıkan Australopithecus Africanus’ın beyin hacmi yaklaşık 500 cc kadardı. Bu tür yaklaşık 3 milyon yıl önce yaşamıştı. El-beyin koordinasyonu artmış ve taş alet kullanımı konusunda yeteneklere sahiptiler.Daha sonra ortaya çıkan Homo Habilis’in beyin hacmi yaklaşık 650 cc kadardı.Yaklaşık 1.5 milyon önce ortaya çıkan Homo Ergaster ise Homo Sapiens ve Homo Neanderthalensis’in ortak atasıdır. Bu tür daha gelişmiş iki yüzlü balta yapabilme kapasitesine sahipti. Bu tür ilk avcı-toplayıcı kabile yapısına ulaşan türdür ve konuşmaya benzer sesleri çıkarabilen de ilk türdür. Artık soyut düşünce üretemese de insan oğlu bu aşamaya yaklaşmış durumdadır. Daha sonraki zaman çizelgesinde ortaya Homo Erectus ortaya çıkmakta. Günümüzden yaklaşık 1.9 ile 100.000 yıl önce ortaya çıkmıştır. Homo Sapiens ile aynı dönemdede yaşamıştır. İlk defa Java adasında bulunmuştur. Diğer bir adıda Java adamıdır. Java adasında bulunmasının ardından dünyanın farklı bölgelerinde de Homo Erectus’a ait diğer de fosillerde bulunmuştur. Yaklaşık olarak 750 cc ile 1225 cc arası bir beyine sahipti. Modern insandan daha iyi bir şekilde ayakta durabilmekteydi. Gelişmiş ayakta durabilme kapasitesi ile birçok bölgesine göç etmiştir. Bu yüzden dünyanın farklı bölgelerinde fosilleri bulunmuştur. Homo Erectus’dan sonra sonra ortaya çıkan Homo Heidelbergens’in beyin hacmi yaklaşık 1100-1400 cc arasındaydı. Buda bu türün artık soyut düşünebilme kapasitesini göstermektedir. Ölülerini gömme geleneği ilk bu tür ile ortaya çıkmıştır. Bu tür artık konuşma yeteneğine sahipti. Bu türün bir kısmı Avrupa’ya göç etmiş ve Homo Neanderthalensis türünü ortaya çıkarmıştır. Bu türün Afrika’da kalan kısmı ise Homo Sapiens türünün ortaya çıkmasına sebep olmuştur. Homo Neanderthalensis yani Neanderthal insanın beyin hacmi yaklaşık 1450 cc kadardır. Modern insandan daha fazla bir beyin hacmi ! Günümüzden yaklaşık olarak 600 bin ile 30 bin yıl önce yaşayan Neanderthal insan türü birden ortadan kalkmıştır. Homo Sapiens’in Avrupa’ya ulaşıp farklılaşan türünede Cro Magnon insanı denilmektedir. Bu türde avcılar ve toplayıcılar birbirinden ayrıdır ve tür kendi içinde konuşabilmektedir. Bu tür ilk sanat eserlerini ve duvar çizimlerini yapmıştır. Çok çeşitli aletler üretmişlerdir ve hem et hem de bitki yemektedirler. Bu tür daha sonra Afrika’dan gelen Homo Sapiens türü ile gen havuzuna girmiş ve Homo Sapiens tarafından ortadan genetik olarak ortadan kaldırılmıştır. Bunun yanında yapılan başka bir araştırmaya göre beynin ağırlığının vücut ağırlığı ile bir ilişkisi vardır. Bu ilişki aşağıdaki formülde gösterilmektedir. (Damask, Swenberg)
Log E = Log k +(2/3) log (P)
Burada (E) beynin ağırlığı, (P) ise vücut ağırlığıdır. (k) değeri ise beynin gelişme derecesi (cephalization index) olarak bilinir ve bir beynin aynı vücut ağırlığındaki en düşük hayvanın gereksinimlerine göre, ne kadar gelişmiş olduğunu göstermektedir. Bunu bir örnek olarak somutlaştırırsak 1350 gram bir beyin ağırlığı olan homo sapiens insanının 70.000 gram geldiğini düşünürsek (k) değeri yukarıdaki formülden 6.3 çıkar. Bunun anatomik anlamı canlının döllenme aşamasından sonra ilk sekiz haftası olan embriyo döneminde gelişme yeteneğinin kafatasının ön tarafında yoğunlaşmasıdır. (cephalization). Bu da serebral korteksin (insan düşünme yeteneğinin en fazla olduğu kısım) gelişmesinin bir ölçüsü olarak diğer canlılara göre yukarıdaki örnekte olduğu gibi 6.3 kat (logaritmik, üstel) daha fazla düşünme yeteneğinin gelişmiş olması anlamına gelir. Günümüz insan beyninin (homo sapien) düşünsel kısmını oluşturan serebral korteks kısmının neanderthal insan kafatasındaki bölüme nazaran daha geniş olduğunu göstermektedir. Yine neanderthal kafatasındaki görmeyi sağlayan bölüm olan 'occipital' kısmın geriye doğru bir çıkıntı 'bun' yaparak ileriye (alına) doğru genişlemesi gereken serebral korteksi nasıl geriye doğru çektiği resimlerden kolayca anlaşılabilmektedir.
Yukarıdaki formüldeki yaklaşıma göre homo sapiensten daha ağır olan neandertallerde beyin vücut ağırlık endeksi olan 'cephalization index'değerinin daha küçük olduğu kolayca anlaşılabilir. Bu da beyin ağırlığı 1450 gram olan ve vücudu daha ağır olan neandertallerin (k) değerinin aynı ölçekteki bir homo sapiense göre daha düşük olacağı sonucuna bizi ulaştırır. Onların yok olmasındaki temel neden beyinin gelişememesi (nedensellik) ve düşünme yeteneğinin olmaması nedeniyle yok oluş (sonuç) sürecine giden ortamın ortaya çıkmış olmasıdır.
İşte bu 90 bin yolda ortak yaşam dönemi olan Neandertal ve Homo Saipens arasındaki kavga 'beyin' kullanımından dolayı ortaya çıkan sosyal, psikolojik ve yaşam tarzı farklılıklarının Homo Sapiens lehine gelişerek Neandertellerin ortadan yok olmasına neden olan sonuçları ortaya çıkarmıştır. Sonuç olarak homo sapienslerin bu insan türü (ırk değil) üzerinde galip gelmesine neden olmuştur.